KIEZERS KUNNEN NOG ALTIJD KIEZEN

Ze zijn zo overtuigd. Zo zeker van hun zaak, er absoluut van overtuigd dat een bank geen staatszaak is. De aandeelhouders moeten de baas zijn. Dus gaan zij naar de beurs. Dat is, weten zij, goed voor het land, voor de klanten, voor de economie. Trouwens, de topman van De Bank, dr. Gerrit Zalm, is toch niet voor niets jarenlang minister van financiën geweest?

Ze zijn ook hondsbrutaal, de aanhangers van het neoliberalisme, de vrije-marktgelovigen. Hebben ze een doel, dan zullen ze het bereiken. Machtsposities spelen ze meedogenloos uit. Critici worden weggehoond. Misschien kan het niet anders, is het een kwestie van psychologie. Voorstanders verklaren het systeem heilig. Tegenstanders scharen het eerder onder het kopje dogmatiek. Tunnelvisie is een synoniem.

Vreemd is het wel. In de vorige eeuw waren juist de critici overtuigd van het grote gelijk. Hun Karl Marx had haarscherp aangetoond dat het kapitalistische systeem zou ontploffen. Een revolutie en twee wereldoorlogen later durfden de kapitalisten het er niet op aan te laten komen. De Sovjet Unie was op het toppunt van haar macht, en zelfs de Verenigde Staten kon niet zomaar een miljard communistische Chinezen negeren. John Maynard Keynes en J. K. Galbraith waren de helden van de sociaaldemocratie en de verzorgingsstaat. De vrije markt bleef uitgangspunt, maar de overheid ging sturen.

In de jaren 1980 proclameerde de econoom Milton Friedman: “De overheid is het probleem. Vrij baan voor de markt”. De Republikeinse president Reagan bracht het in de praktijk, de Britse premier Margaret Thatcher volgde. Het einde van de Koude Oorlog leidde de grote ommekeer in. Friedman werd er stevig ingehamerd. De Chicago economische school geloofde zelfs in het systeem van de eeuwige groei. Neoliberale kapitalisten kregen de vrije hand in Rusland.

Misschien heeft het neoliberalisme wel zijn optimum in de Europese Unie waar de invloed van natuurlijke tegenkrachten als politieke partijen, burgers, verkiezingen, de vrije pers tot een minimum zijn beperkt. Immers, aan het roer staan louter technocraten. In nationale parlementen zijn beslissingen op onregelmatigheden uitgefilterd.

En wat Nederland betreft? Net als in de jaren 1970 toen de verzorgingsstaat er tot wasdom kwam, slaagden de opeenvolgende kabinetten erin het land om te toveren tot de beste leerling van de klas. De regeringen privatiseerden alles wat los en vast zat. De liberalen van VVD en D66 waren het meest enthousiast, maar de oude volkspartijen, zo nauw verbonden met de verzorgingsstaatgedachte, CDA en PvdA, volgden blindelings.

Toen kwam de crisis, met als gevolg economische stagnatie, werkloosheid en armoede. Een direct gevolg van het neoliberalisme is de almaar oplopende ongelijkheid. Het verschil tussen Rijk en Arm is weer helemaal terug. De Franse econoom Thomas Piketty heeft het allemaal aangetoond, ook al halen de kapitalisten alles uit kast om diens ongelijk aan te tonen.

In de democratieën die de VS en de lidstaten van de Europese Unie zijn, kunnen kiezers uitsluitsel geven. Alleen wil dat niet zeggen dat de neoliberalen het nakijken hebben. Redenen zijn er genoeg: Misschien heeft de tijd zijn werk nog niet gedaan. Méér mensen hebben het beter dan slecht. Van het aantal niet-stemmers zijn de lagere inkomensgroepen in de meerderheid. Economie is niet de enige factor.

De historicus en pleitbezorger van het basisinkomen, dr. Rutger Bregman, constateert in de digitale krant De Correspondent dat de politieke ideeёn anno 2015 inwisselbaar zijn. Iedereen doet het met iedereen. Politici en burgers hebben zich hebben laten ondersneeuwen door markten en lobbyisten. “Misschien”, aldus Rutger Bregman, “doet de democratie er niet zoveel meer toe”.

Mmm. In het Verenigd Koninkrijk hebben de Conservatieven de meerderheid in het Lagerhuis veroverd. Veelzeggend is echter dat de Britse premier David Cameron opnieuw de salarissen van zijn ministersploeg bevroren heeft, terwijl in Schotland de nationalisten profiteerden van het wantrouwen in de socialisten.

Waarmee gezegd, de democratie moge een impuls verdienen, zij is allesbehalve uitgeteld. Kiezers kunnen nog altijd kiezen. Zo heeft in Griekenland de linkse partij Syriza de macht gegrepen, en zijn de Spaanse tegenbewegingen Podemos en de D66-achtige Ciudadanos er tijdens de regionale en lokale verkiezingen in geslaagd stevige bressen te slaan in het monopolie van de Partitudo Popular van premier Rajoy en de socialistische PSOE.

De strijd zal hard en meedogenloos zijn. Wat dat betreft, is er in de afgelopen 150 jaar weinig veranderd. De neoliberale partijen weten hoe ze vechten moeten, zijn tot op het bot gemotiveerd. Tot nu toe hebben zij de markt mee, maar het gevecht is ook zo hard omdat de neoliberalen zich bedreigd weten. Wat dat betreft, is er in 150 jaar weinig veranderd. Want het grotere gevaar heet socialisme.