MINACHTING VOOR DE DEMOCRATIE

Vijf miljoen euro verdiende hij per jaar. “Maar ik had niet eens tijd om het te tellen. Ik rij in een oude auto. Ik doe aan liefdadigheid. Plak mijn kapotte fietsband. Loop eindeloos in dezelfde kleren. Mijn huis in Wassenaar heb ik zelf ontworpen”.

Om het geld, status en macht is het de oud-topman van Koninklijke Shell, drs. ir. Jeroen van der Veer, dus nooit te doen geweest. Dan moet het de functie zijn die hem boeit. Waarom anders zou hij president-commissaris zijn van Philips en ING, en ook nog eens commissaris van Boskalis, voorzitter van de Raad van Toezicht van Madurodam? Een doorzetter is hij ook. Zo reed hij de laatste Elfstedentocht uit en de foto in het NRC Handelsblad toont het getrainde lichaam van een 67-jarige zonder een spoortje van vet.

Na lezing van het Zomeravondgesprek tussen topmanager Jeroen van der Veer en de leider van GroenLinks, Jesse Klaver, kan er geen misverstand over bestaan: Van der Veer heeft altijd geweten wat hij wilde, is een beslisser. Als het erop aankomt is hij een VVD’er, en ja, hij is lid van De Pijp, een club waarvan alleen CEO’s, president-commissarissen en topondernemers lid kunnen zijn.

Het gaat hem niet om geld. Macht en status zijn bijkomende zaken. Maar als een rode draad door het verhaal loopt de kritiek die grenst aan minachting voor de democratie. De besluitvorming gaat hem in elk geval veel te traag. “In Brussel en Den Haag is het duwen en stropen. Dan maar wat minder democratie. Kijk eens naar China. Daar weten ze tenminste wat de mensen willen”.

Logisch dus dat Van der Veer zich afvraagt of een willekeurige politicus zo maar een onderneming kan leiden. Daarentegen zou hijzelf wel ìn zijn voor een Europees commissariaat. “Mijn handen jeuken”, voegt hij er enthousiast aan toe.

Drs. ir. Jeroen van der Veer. Ik stel me zo voor dat er in zijn leefwereld méér zijn die denken als hij.

IK MAAK ME ZORGEN, GROTE ZORGEN

Misschien ben ik te gevoelig. Misschien zie ik het niet goed. Misschien mis ik essentiёle aanwijzingen. Nee, ik geloof niet dat de Russen naar Amsterdam oprukken. Ook zie ik nog geen cohorten Jihadstrijders de Schilderswijk veroveren. Zelfs ben ik ervan overtuigd dat Geert Wilders zichzelf heeft veroordeeld tot een rol in de politieke marge. Maar ik maak me wel degelijk grote, grote zorgen.

Vermoedelijk lees ik te veel, hoor ik te veel. Ik zal wel overwerkt zijn. Neem me vooral niet serieus. Maar ik denk nu eenmaal wel eens aan de mensen met wie ik ben opgegroeid. Mensen die Nederland hebben vormgegeven, die weliswaar hun fouten hadden, maar zich in elk geval de waarde realiseerden van de parlementaire democratie en de vrijheden die daarbij horen.

Toch is het meer dan een gevoel waarop ik me baseer. Alsof de democratie zijn tijd gehad heeft, hoor ik net iets te vaak. Zo gaf het Centraal Bureau voor de Statistiek vorig jaar aan dat nog maar een derde van de bevolking vertrouwen heeft in onder andere de politieke instituties. “Het volk”, zou ik met Wim Sonneveld zeggen, “voelt zich belazerd. Niet een beetje, maar zwaar belazerd”

Kritiek op de werking van de politiek is van alle tijden. Kritiek hoort juist bij democratie. Dat er iets mis is met het politieke bestel is wààr. Het wordt anders als de experts het kind met het badwater dreigen weg te gooien.

Neem de Belgische hoogleraar prof. dr. David van Reybrouck die school maakt met zijn voorstel om een lotingsysteem in te voeren en zich tegelijkertijd keert tegen directe verkiezingen. Met andere woorden, hij wil mij mijn stem afpakken, het enige middel waarmee ik nog iets van invloed kan uitoefenen.

Verbazingwekkend, wat heet, ik vind het dedain dat de voormalige Shell-topman, drs. Ir. Jeroen van der Veer toont voor het functioneren van de democratie. “Te traag”, vindt hij. De Volkskrant publiceerde vorige week een artikel waarin de Tilburgse hoogleraar prof. dr. Harrie Verbon voorstelde de democratie in Griekenland buiten werking te stellen. Een dictatuur zou nodig zijn om financieel orde op zaken te stellen. Immers, je kan van alles tegen de militaire dictatuur van de jaren 1960 hebben, tijdens het regime was de financiële situatie stabiel.

Het is de onverschilligheid, de onwetendheid, het dedain voor de democratie waartegen ik in opstand kom, met alles wat ik in me heb. Dus vliegt het schaamrood me naar de kaken als werkgeversvoorzitter Hans de Boer, een Nederlander toch?, zegt dat we niet zo moeilijk moeten doen over mensenrechten en de Krim. Dat het de hoogste tijd wordt om de sancties tegen Rusland af te schaffen.

En ik erger me als Maarten van Rossem begrip toont voor het optreden van de Russische president Vladimir Poetin, een dictator die denkt in invloedssferen die politieke tegenstanders laat vermoorden of in de gevangenis gooien. Die elke oppositie onderdrukt. Ik word kwaad als Van der Veer het maar niks vindt als Nederlanders demonstreren. “Want daarmee toon je geen respect voor een buitenlandse leider”, is het argument.

In Nederland staat het nieuwe politieke jaar op het punt van beginnen. VVD-staatssecretaris van vreemdelingenzaken Klaas Dijkhoff komt erachter dat het land besturen iets anders is dan principiële standpunten verkondigen. Dus is het de vraag of hij vasthoudt aan het besluit om Glaucio en Marcia het land uit te zetten. Ach, het jonge tweetal woont hier pas 15 jaar. Maar zoveel is zeker, met principes, een eigen overtuiging, heeft het definitieve besluit niets van doen want het is de afweging tussen ‘flink zijn’ en ‘zwichten voor politieke druk’ die de doorslag zal geven.
En ook dàt stoort me.

EEN ARGUMENT UIT SP-HANDBOEK

Wat lees ik daar? Ah, de VVD en PvdA vinden het gerechtvaardigd dat de rijken meer vermogensbelasting betalen dan de minder gelukkigen want hogere vermogens halen doorgaans meer rendement.

Het kabinet-Rutte II had de begroting voor het komende jaar nog niet rond, of de plannen lagen al op straat. Nivellering lijkt het toverwoord. De vermogens boven de 125.000 euro worden zwaarder belast dan de lagere vermogens. “Kabinet pakt de rijken”, kopt De Telegraaf.

Robert Giebels in de Volkskrant en Jean Dohmen in Elsevier zijn zelfs twee zielen en één gedachte met de conclusie dat het kabinet-Rutte II verder gaat dan de Franse econoom Piketty die in zijn bestseller, ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’ pleit voor een rijkenbelasting omdat het verschil tussen Rijk en Arm te groot is en bij onveranderd beleid nog verder zal toenemen.

Toch maar even wachten tot de exacte cijfers naar buiten komen. Nivellering is een oude wens van coalitiepartner PvdA. Dus zal de VVD wel enige compensatie krijgen. Vooralsnog moeten de kiezers het idee krijgen dat zij eindelijk de vruchten mogen plukken van zeven jaar topbeleid, dat de bezuinigers het altijd bij het recht eind hebben gehad en wij de columns van de Amerikaanse econoom Krugman en de theorie van diens leermeester John Maynard Keynes zo snel mogelijk aan het antiquariaat van economische eigenaardigheden moeten zien te slijten.

Intussen gebruiken de VVD en de PvdA een argument dat zo uit het handboek van de SP kan komen.

OP WEG NAAR EEN STAATSOMROEP

Een beetje neoliberaal heeft een gruwelijke hekel aan het Nederlandse publieke omroepbestel. Hij vindt dat radio en televisie de vrije markt toebehoren. Dat de spelers moeten concurreren, kijkcijfers scoren, en vooral hun eigen broek ophouden.

Dus is de afgelopen jaren flink bezuinigd op de publieke omroep die zijn wortels heeft in het zuilenbestel van de vorige eeuw. De omroepverenigingen zijn aan banden gelegd. Programma’s moeten een educatief karakter hebben. Ze mogen dit niet. Ze mogen dat niet. Met name mogen ze de vrije jongens en meisjes van de commerciële omroepen niet voor de voeten lopen.

Stukje bij beetje naderen de neoliberalen het grote doel, de oprichting van een staatsomroep. Een omroep waarin de overheid het voor het zeggen heeft en bepaalt wat uitgezonden wordt. Daarbij spreekt het voor zich dat de omroepbestuurders een marktconforme beloning krijgen.

MAAR LINKS GEDACHTEGOED LÉÉFT

Maandag nog waarschuwde Volkskrantcolumnist René Cuperus voor de verlokkingen van radicaal links. Maar ook hij kan niet ontkennen dat een rode waas trekt over het politieke landschap, zelfs in Amerika.

Het is waar, het neoliberalisme verrechtst en heerst. Rechtse partijen worden nog rechtser. De oude, vertrouwde sociaaldemocratische partijen bevinden zich in zwaar weer. Wat heet, het is diepe crisis. De peilingen geven de PvdA nog 9 zetels. In Duitsland kan de SPD de christendemocraten van bondskanselier Angela Merkel niet bijbenen, in Groot-Brittanniё hebben de Conservatieven een ruime meerderheid in het Lagerhuis. In de VS is de vergelijkbare ‘liberal’ een uitermate vies woord.

Maar wat zien we vandaag de dag? In de Verenigde Staten trekt liberal Bernie Sanders grote menigten als presidentskandidaat. In Engeland is Labour in vuur en vlam, nu de radicaal Jeremy Cobdyn afstevent op het partijleiderschap. In Schotland en Spanje hebben linksachtige partijen al de eerste verkiezingsoverwinningen gehaald. Syrizaleider Alexis Tsipras blijft razend populair, en in Nederland smeekt het circus Renz de staat om in uiterste nood een beroep op de staat om hem van een wisse dood te redden.

Nee, de sociaaldemocratische partijen mogen op sterven na dood zijn, zich met huid en haar aan het neoliberalisme hebben overgeleverd, nationalistische demonen het linkse gedachtegoed lééft.

ALTIJD WAT MET DE RUSSEN

“Een pesterijtje”, dachten wij toen de Russische marine het Greenpeaceschip, ‘Arctic Sunrise’ in Moermansk in september 2013 aan de ketting legde en de bemanning arresteerde tijdens een protestactie bij een olieplatform van Gazprom.

Maar het was de Russen bittere ernst. De bemanning moest maandenlang de cel in. Zij zou schuldig zijn aan piraterij, een aanklacht die werd omgezet in hooliganisme. Het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag oordeelt nu dat Rusland buiten het boekje handelde en daarom een schadevergoeding moet betalen.

Intussen heeft het Russische ministerie van buitenlandse zaken verklaard dat het gerechtshof onbevoegd is. “Bovendien is het oordeel een beloning voor niet-vreedzaam protesteren”, aldus een woordvoerder. Minister Koenders van buitenlandse zaken reageerde kwaad. “De brutaliteit. Het is ook altijd wat met die Russen. Eerst dat akkefietje met de MH17, en nu dit weer”, zal hij gedacht hebben. “Maar”, heeft hij zichzelf en het land beloofd, “ik laat het er niet bij zitten”.

DOODVONNIS VOOR LABOUR EN PVDA

Over het algemeen is Volkskrantcolumnist René Cuperus de sociaaldemocratie een warm hart toegedaan. Ik heb in elk geval het idee dat hij nog gelooft in oude idealen en hoopt dat partijen als de PvdA, de Duitse SPD en de Britse Labourpartij de weg naar de kiezer terugvinden als tegenwicht voor neoliberaal-conservatieve en christendemocratische stromingen.

Maar nu heeft Cuperus de analyses bestudeerd van de Britse parlementsverkiezingen in mei, en concludeert dat Labour verloren heeft omdat de kiezer de partij de financiën niet toevertrouwt. Zo zou de partij te weinig waarde hechten aan een gezonde begroting, de belangen van de hardwerkende burger negeren ten behoeve van de uitkeringsgerechtigden en te weinig oog hebben voor de gevolgen van immigratie. Kortom, Labour is economisch incompetent, sociaal onbetrouwbaar en cultureel excentriek.

De columnist heeft het over drie harde waarheden, en maakt zich vervolgens druk over de aanstaande leiderschapsverkiezingen. Grote favoriet is het radicaallinkse Lagerhuislid Jeremy Corbyn. De columnist vreest dat de eventuele keuze van Corbyn op 12 september voorbijgaat aan de bevindingen van de analyses.

Dus: Labour verliest de verkiezingen, is afgetroefd door de Conservatieven die bezuinigingen prediken, uitkeringsgerechtigden neerzetten als profiteurs en flirten met de anti-immigratiepartijen. Zelfs overwegen zij een Brexit.

Blijkbaar vindt René Cuperus dat Labour ook of nog meer die kant moet opgaan. En geldt hetzelfde niet voor de PvdA of de SPD? Ik weet het niet, maar het advies komt over als een doodvonnis voor de sociaaldemocratie.

NEOLIBERALISME KRAAKT IN VOEGEN

Vijfentwintig jaar geleden stortten communistische dictaturen als kaartenhuizen ineen, de Muur was gevallen, de Koude Oorlog geëindigd, en niet lang daarna raakte de westerse elite in de ban van Francis Fukuyama’s ‘The End of History and the Last Man’, de overwinning van het democratisch-liberaalkapitalistische model. Het Westen wint. Het socialisme is niet meer. Het einde van de geschiedenis, dus.

Onzin natuurlijk, heeft de schrijver allang en breed toegegeven, maar het neemt niet weg dat de jaren 1990 het Westen vervulden met gevoelens van triomfalisme en de heilige overtuiging van het grote gelijk die winnaars op de borst doen slaan en ervan overtuigen aan de goede kant van die geschiedenis te staan.

De economie groeide en bloeide, de beurzen explodeerden en de oude dictaturen omarmden het kapitalisme. Het communisme had afgedaan, maar nu raakte ook de westerse sociaaldemocratie besmet. In de Verenigde Staten en Groot-Brittanniё predikten president Ronald Reagan en ‘IJzeren Dame’, Margaret Thatcher , al bijna een decennium de kapitalistische heilstaat. “De overheid is het probleem”, is de leuze die Republikeinen en Conservatieven nog altijd met verve hanteren, er trouwens zoveel succes mee hadden dat ook gematigd links het neoliberalisme omhelsde.

Steeds vastere voet kreeg het liberaalkapitalisme, ook op de Europees continentale grond. Zo vast dat het, ‘er is geen alternatief’, tot in de diepste krochten van de politieke en ambtelijke elite is doorgedrongen. In die zin is de Europese Unie dan ook vormgegeven.

Paal en perk stellen aan de uitwassen van enig model, is een taak van de politiek. De kosten van de verzorgingsstaat waren hoog, misschien te hoog, maakte soms wel lui. Maar niet alleen socialisten, ook kapitalisten hebben zo hun gebreken. In elk geval zijn zij niet in staat gebleken een economische crisis te voorkomen. Integendeel, zoals iedereen weet. Maar anders dan in 1980/1990 krijgt het alternatief geen voet aan de grond. Tot nu toe, tenminste.

Intussen kraakt het neoliberalisme in zijn voegen, en dat gegeven is een gevaar op zich. Hoewel de glans eraf was, er een Derde Weg voor moest worden ingeslagen, wisten de tot het neoliberalisme bekeerde sociaaldemocraten zich tot voor kort redelijk te handhaven. Maar nu is er geen houden meer aan. Kiezers lopen in steeds grotere getale weg. De één wil de politici dwingen een alternatief te zoeken, een ander haakt domweg af of zoekt zijn heil in extremere partijen.

De machtspositie van de neoliberalen lijkt echter onaantastbaar. De neoliberalen hebben dan ook hun voorzorgsmaatregelen genomen en hun principes in beton gegoten. Alleen vergeten zij voor het gemak dat in het Westen liberaalkapitalisme en democratie onverbrekelijk met elkaar zijn verbonden, en dat het alternatief past bij democratie zoals een dak bij het huis. Andersdenkenden serieus nemen, je ongelijk durven toegeven, horen erbij.

Niet daarvan, geen sprake van. Veel liever wijzen de neoliberalen op het succes van China, gaan ze in zee met Poetin dan zij erkennen dat de Franse econoom Piketty een punt heeft als hij waarschuwt voor het grote verschil tussen Rijk en Arm, laat staan dat zij een serieuze dialoog aangaan met ene Paul Krugman voor wie Keynes een economisch ijkpunt is.

Nog kennen we vrijheid van meningsuiting, geldt de vrijheid van het individu, is de rechtspraak onafhankelijk. Bij economie gaat het om brood op de plank, om werk, om de verwezenlijking van behoeften. Ook daarop zijn de democratische principes van toepassing. Keuzes moet je doen, maar voor een democratie is het van levensbelang dat alternatieven aan bod komen, een serieuze dialoog plaatsvindt voordat de beslissing valt.

Doe je dat niet, voelen groepen mensen zich al gauw tekortgedaan, misschien wel uitgesloten, met alle gevolgen van dien. Het begint met een opruiend artikel, met protest. Een staking. Onvrede kan op talloze manieren een uitweg zoeken. Ruzie? Oorlog, misschien. Voordat je het weet, is er een politicus die meent dat hij een speciale opdracht heeft. En zoveel is zeker, het afsluiten van alternatieven, getuigt niet van een gezond zelfvertrouwen in het democratisch-kapitalistische model, veel eerder van het tegendeel.

TOCH WAS TURKIJE EU-KANDIDAAT

Die president Erdogan toch. De man zit duidelijk niet voor één gat gevangen. Hoogstpersoonlijk heeft hij ervoor gezorgd dat de kabinetsformatie stukliep. Hij heeft zich nu eenmaal voorgenomen dictator te worden. Dan zal hij het worden, en op een mensenleven kijkt hij ook al niet.

Dus mag de Turkse kiezer op 1 november opnieuw naar de stembus, en Tayyip Erdogan zal erop toezien dat de pro-Koerdische partij HDP niet opnieuw een spaak in het wiel steekt. Voor alle zekerheid is hij een fris oorlogje begonnen. Honderden, zo geen duizenden Koerden zijn al veilig opgeborgen, en ongetwijfeld liggen de arrestatiebevelen klaar voor de leiders van de HDP, hun familie, vrienden, en voor al degenen die kritiek hebben op het beleid van Erdogans partij, de islamitische AKP.

Toch was hetzelfde Turkije tien jaar geleden een serieuze kandidaat voor toetreding tot de Europese Unie, want: Had de militaire dictatuur niet plaatsgemaakt voor een parlementaire democratie? Hoe het zij, in 2005 startten de eerste toetredingsgesprekken ondanks de aarzelingen die er toen ook al waren. Indertijd verzette met name de Europese Commissaris, Frits Bolkestein zich. De voormalige VVD-leider zag geen mogelijkheden om de islamitische cultuur in te passen in die van de Europese samenleving.

Inmiddels delen Erdogan en zijn AKP nu ruim dertien jaar de lakens uit in Turkije. Hoewel de gesprekken tot 2013 voortduurden, zal geen rechtgeaarde Europaan het land nu nog als een serieuze kandidaat voor het EU-lidmaatschap beschouwen.

Maar de vraag is wel: Heeft Frits Bolkestein het van meet af aan goed gezien? Of is de richting die de Turkse president is ingeslagen juist een gevolg van de aarzelende houding die Europa al die jaren heeft aangenomen?

‘U KRIJGT EEN BON, GEEN DISCUSSIE’

“Meneer, kunt u even stoppen”? Hij stapte al van zijn fiets. Het zwarte stekeltjeshaar viel me direct op. Hoe oud was ie helemaal? Jong in elk geval, hooguit 25 jaar. Zijn blinkend witte hemd paste perfect in de donkerblauwe broek. De zon straalde aan een strak blauwe hemel. “Ik zag hem zijn behoefte doen”, wees de jongeman in het perfect passende witblinkende zomeruniform van het gemeentelijke toezichthouderschap op de hond die aan het einde van de lijn snuffelend, piesend en poepend meesjokte. “Sorry, sorry. Ja, ik zal het meteen opruimen”, liet ik het hondenpoepzakje zien. “U krijgt toch een bon. Geen discussie”, was hij onverbiddelijk.

Een bon? Voor de hond! Dat was me nog nooit gebeurd. Al klopte het wel. Ik had het beest gedachteloos zijn gang laten gaan, naast de stoep, in het groen, aan de waterkant. “Hoeveel kost me dat”? “140 euro”. Ik had het niet meer. 140 euro! Of ik me ook maar wilde legitimeren. Toonplicht bij de eerste vordering.

Eerlijk gezegd, was ik best wel ontdaan. Met de man viel niet te praten, en het was nog wel zo’n mooie dag. Ik had moeten vragen wat hij nu precies bedoelde. “Heeft u bewijs? Immers, mijn hond had wel de houding aangenomen, maar er was niets uitgekomen”. Helaas, ik reageer altijd achteraf. Heel anders dan mijn buurman, enkele deuren verderop, die zijn teckel of iets wat ervoor doorgaat altijd los laat lopen.

Mag niet, maar toch had hij nooit een bekeuring gehad. Zelfs niet op die fatale dag toen de gemeentelijke toezichthouder zijn digitale bonnenapparaat al tevoorschijn had gehaald. Honden moeten nu eenmaal aan de riem. Bovendien poepte het beestje er lustig op los. “Wat hebben we nu? Niet opgeruimd”? handelde de buurman direct. Pakte de poep in zijn blote hand, stak die in zijn jaszak en liep zonder om te kijken weg. Hij hoorde nog wel het geluid, alsof de bonnenschrijver iets uit zijn handen had laten vallen.